PRZEGLĄD DEFINICJI SAMOKSZTAŁCENIA
Opracowanie: S. Scisłowicz |
1/ Def. Samokształcenia – Florian Znaniecki
Znaniecki, wybitny teoretyk socjologii, już w okresie międzywojennym sformułował nast. definicję samokształcenia; powiedział, że jest to: „(…) dobrowolne staranie, by własną osobę upodobnić do pewnego wzoru”.
F. Znaniecki: Socjologia wychowania. T II. Warszawa 1973, PWN, s. 179
F. Znaniecki: Socjologia wychowania. T. II. Warszawa 1928, s. 127
F. Znaniecki: Socjologia wychowania. T. II. Warszawa 1930, s. 128
2/ Def. Samokształcenia – Władysław Okiński
Okiński rozwinął definicję Znanieckiego mówiąc, że: „Proces samokształceniowy (albo krócej samokształcenie) to tyle, co samodzielne, poddane autokontroli urabianie się osobnika w celu osiągnięcia jakiegoś mniej lub więcej uchwytnego (uświadamianego) i mniej lub więcej jasno określonego wzoru ( respective ideału ) osobowości”.
W. Okiński: Procesy samokształceniowe. Poznań 1935, Polski Instytut Socjologiczny, s.34-35.
3/ Def. Samokształcenia – J.E. Baranowska
Wypowiedziała się za szerokim rozumieniem terminu „samokształcenie”. Uważała, że: „(…) w rzeczywistości przy samokształceniu odbywa się proces o daleko szerszym zakresie – niż potocznie zawężane rozumienie wyrazu „samokształcenie” – jednocześnie kształcenie i wychowywanie siebie; strona umysłowa, duchowa, a w znacznej mierze i fizyczna człowieka integralnie podlegają przemianom, dokonywa się stopniowo i stale budowa ( nieraz przebudowa) całej osobowości w dążeniu do osiągnięcia założonego wzoru”.
J.E. Baranowska: Samokształcenie. /W:/ Encyklopedia wychowania. T. III. Warszawa 1939, Nasza Księgarnia, z.11-12 s. 693.
4/ Def. Samokształcenia – Władysław Spasowski
(Również z okresu międzywojennego). Powiedział on, że: „samokształcenie(…) polega na samodzielnym stawianiu i rozwiązywaniu zadań koniecznych, bo wypływających z odczuwanej natury i uświadomionych potrzeb coraz intensywniejszego i pełniejszego życia osobnika (…). Samokształcenie jest naturalną potrzebą głęboko odczuwaną przez każdą bogatszą duszę dążącą do doskonałości, do poznania prawdy, do postępu” ( str. 19).
„Samokształcenie stanowi najwyższy szczebel i najdoskonalszą metodę w dziedzinie wartości wychowawczych człowieka, nie tylko bowiem daje pełną świadomość dokonywanej pracy, lecz – co ważniejsze – daje pełnię świadomości celu i zadań na najbliższą i dalszą metę, dostarcza środków samokontroli” ( str. 21).
Wł. Spasowski: Zasady samokształcenia. Warszawa 1961, Książka i Wiedza, wyd. III str. 19 oraz 21.
5/ Def. Samokształcenia – Maria Librachowa
Na interesujący nas temat Librachowa pisała: „Samokształcenie to samodzielne zdobywanie wyrobienia umysłowego, ćwiczenie różnych dyspozycji umysłowych” (ta definicja mówi tylko o zdobywaniu wiedzy i wszelkiego rodzaju pracy umysłowej, nie obejmuje wyrabiania cech moralnych osobowości).
M. Librachowa: Wskazówki w samokształceniu i samouctwie dla kandydatów na nauczycieli. Katowice 1946, s.7.
6/ Def. Samokształcenia – Maria Suszyńska
„Samokształcenie jest w swojej istocie metodą pracy oświatowej, opartą o zupełnie samodzielny wysiłek jednostki, zdążającej do ukształtowania własnego umysłu i własnej osobowości. Nie wyklucza to jednak udziału pomocy osoby drugiej w procesie zdobywania wiadomości, szukania do nich dróg, oraz organizowania sposobów uczenia się itp.”.
M.Suszyńska: Zadania kierownika zespołu samokształcenia. „Praca Oświatowa” 1946. nr 6-7, s.24.
7/ Def .Samokształcenia – Antoni B. Dobrowolski
Uznał on samouctwo jako samodzielne zdobywanie wykształcenia zawodowego, samokształcenie rozumiał jako:„(…) samodzielne zdobywania wykształcenia ogólnego”.
A.B. Dobrowolski: Pisma pedagogiczne. T. I. Ustrój oświatowy. Warszawa 1958, PZWS, s.12.
8/ Def. Samokształcenia – Helena Radlińska
„Samouctwo (odpowiednik uczenia się) odbywa się częstokroć wedle planu otrzymanego z zewnątrz dla przygotowania się do egzaminu, uzyskania uprawnień. Samokształceniejest procesem szerszym ( podobnie jak kształcenie w stosunku do nauczania), obejmuje pracę nad sobą, której cel i środki są wybierane samodzielnie. W tym ujęciu samokształcenie prowadzą nie tylko jednostki dążące do doskonalenia się, lecz również funkcjonalne grupy, które pragną spełnić zamierzone przez siebie zadania społeczne wymagające wiedzy i sprawności uczestników grupy”.
H. Radlińska: Pedagogika społeczna. Wrocław 1961, Ossolineum, str. 338.
9/ Def. Samokształcenia – Józef Pieter
J. Pieter mówił, że samokształcenie to: „(…) tok długofalowych poczynań, których celem jest częściowo samodzielne zdobywanie wiedzy lub pogłębianie wiedzy już posiadanej bądź urabianie lub poprawianie cech własnego charakteru, czasem jedno lub drugie łącznie”.
J. Pieter: Słownik psychologiczny. Wrocław 1963, Ossolineum, s. 267.
10/ Def. Samokształcenia – Ryszard Wroczyński
„Przez samokształcenierozumiemy nie tylko przyswojenie wiedzy, ale i kształtowanie dojrzałej postawy, opartej na naukowych podstawach. W takim ujęciu samokształcenie jest syntezą procesów samouctwa i samowychowania. Samouctwem nazywamy samodzielne zdobywanie wiadomości i sprawności, samowychowaniem zaś – samodzielne kształtowanie dyspozycji psychicznych i cech charakteru”.
R. Wroczyński: Praca oświatowa. Warszawa 1965, Nasza Księgarnia, s.219-220.
11/ Def. Samokształcenia – Kazimierz Wojciechowski
„Samokształcenie to praca nad kształceniem własnej osobowości w celu upodobnienia jej do przyjętego wzoru osobowego w myśl jasnego dla siebie celu, według osobiście zaakceptowanego planu i metody, przy znacznym udziale samodzielnego wysiłku i swojej roboczej kontroli, w miejscu i w czasie wyznaczonym przeważnie przez siebie”.
K. Wojciechowski: Wychowanie dorosłych. Wrocław 1966, Ossolineum, s.367
12/ Def. Samokształcenia – Czesław Maziarz
Bez względu na to, co przyjęlibyśmy za punkt wyjścia, istnieją pewne stałe elementy procesu samokształcenia. Elementy te podkreśla Cz. Maziarz mówiąc, że samokształcenie jest pewną formą działalności ludzkiej, którą cechują: dobrowolność, celowość (tutaj poważną rolę odgrywają wzory osobowe), samokontrola.
Por. Cz. Maziarz: Proces samokształcenia. Warszawa 1966, PZWS, s.12.
13/ Def. Samokształcenia – Jolanta Landy- Tołwińska
„Samouctwo, to zdobywanie wiedzy i umiejętności (obojętnie w jakiej dziedzinie) od początku, od podstaw, samodzielnie (poza szkołą) nie zawsze z rozeznaniem i świadomością przyczyny i celów, bez sprecyzowanych kryteriów doboru treści, bez znajomości metod uczenia się.
Samokształcenie natomiast jest działaniem podjętym ze świadomością celów i środków służących rozwojowi całej osobowości (…). Samouctwo jest poczynaniem prymitywnym (…). Do samokształcenia trzeba dojrzeć w sensie biologicznym, społecznym i kulturowym (…). Ogólnie można stwierdzić, że samokształcenie dostępne jest osobom, które już zdobyły wykształcenie stopnia podstawowego, a sięgają po średnie i następnie wyższe”.
J.L. Tołwińska: Cel samouctwa i samokształcenia. Warszawa 1968, PWN, s. 12-13.
14/ Def. Samokształcenia – Elżbieta Zawacka
Samokształcenie to: „(…) taki rodzaj kształcenia, który odznacza się następującymi cechami występującymi łącznie: uprawiający samokształcenie (samouk) podejmuje pracę kształceniową aktywnie, systematycznie i dobrowolnie, w uświadomionym celu doskonalenia siebie, praca ta jest wykonywana samodzielnie według własnych planów – samodzielność dotyczy zarówno wyboru treści kształcenia, wyboru sposobu pracy, jak i wykonywania samych czynności kontrolowania wyników. W przypadku braku jednej z wymienionych cech lub występowania jej w nikłym stopniu nie zachodzi pełny proces samokształceniowy”.
E. Zawacka: Kształcenie korespondencyjne. Warszawa 1967, PWN, s.37.
15/ Def. Samokształcenia – Marian Rataj
Autor utożsamiał pojęcie „samokształcenie” i „samowychowanie” uznając je za równoważne. Pojęcie „samouk” uważał za równoważne pojęciu „człowiek uprawiający samokształcenie” (str. 37)
Według niego: „samokształcenie pojmujemy (…) jako proces dotyczący wszystkich dziedzin życia i działalności człowieka, jako kształcenie się w uczelniach i doskonalenie zawodowe, jako podnoszenie poziomu kultury ogólnej, społeczno-moralnej, estetycznej i życia osobistego, jako twórczość amatorską i konsumpcję dóbr kultury, jako działalność i refleksję osobistą oraz udział w działaniach świadomości zbiorowej” (str. 44)
M. Rataj: Samokształcenie nauczycieli. Stan i potrzeby. Wrocław 1972,Ossolineum, s. 37, 44.
16/ Def. Samokształcenia – Franciszek Urbańczyk
F. Urbańczyk zaadoptował definicję Okińskiego. Zrobił to krócej niż on w sposób następujący: „Samokształcenie polega na samodzielnym, poddanym samokontroli realizowaniu w siebie jakiegoś mniej lub bardziej uświadomionego wzoru osobowości”.
F. Urbańczyk: Problemy oświaty dorosłych. Warszawa 1973, PZWS, s.227
F. Urbańczyk: Praca samokształceniowa ucznia szkoły korespondencyjnej. Warszawa 1959, PZWS, s.16
17/ Def. Samokształcenia – Aleksander Kamiński
„Samokształcenie jest samodzielną, świadomie podjętą pracą nad własną osobą. W szczególności nad rozwojem własnej wiedzy, własnych umiejętności, poglądów i przekonań, własnego charakteru; może być praktykowane indywidualnie lub zespołowo, we wszystkich dziedzinach kultury materialnej i niematerialnej, pod kierownictwem z zewnątrz wyspecjalizowanego instruktora lub opiekuna w autonomicznym, koleżeńskim gronie z inspiracji przodowniczych jednostek tego grona – osób swoich” (str. 320)
„Efekty samokształcenia są prawie niezależne od ilości czasu, który się na nie poświęca – zależą nade wszystko od intensywności zainteresowań” (str. 321)
A. Kamiński: Studia i szkice pedagogiczne. Warszawa 1978, PWN s.320,321
18/ Def. Samokształcenia – Stanisław Kaczor
W swojej pracy przyjął następujący pogląd: „Samokształcenie można traktować jako jedną z potrzeb człowieka, zrodzoną w toku jego zmagań z otaczającym go światem. W znaczeniu potocznym samokształcenie rozumiemy jako najważniejszy element kształcenia ustawicznego, idei najczęściej wywodzonej z kształcenia dorosłych funkcjonującej w ciągu dwóch, trzech wieków”.
S. Kaczor: Samokształcenie nauczycieli studiujących. Warszawa 1978,
WSiP, s.54
19/ Def. Samokształcenia – Stanisław Krawcewicz
„Samokształcenie – to samodzielne, indywidualne zdobywanie wiedzy i umiejętności (…). Wprawdzie dziś coraz powszechniejszy staje się pogląd, że samokształcenie musi podlegać interwencji i planowemu kierowaniu, ale istotą samokształcenia jest przewaga osobistego i samodzielnego wysiłku jednostki; towarzyszy ono takim formom podnoszenia kwalifikacji jak kształcenie, dalsze kształcenie, doskonalenie zawodowe itp.”.
S. Krawcewicz: Kształcenie i doskonalenie zawodowe nauczycieli. /W:/ M. Godlewski (red.): Pedagogika. Warszawa 1980, s. 562 - 563
S. Krawcewicz: Współczesne problemy zawodu nauczyciela. Warszawa 1979, KiW, s.139.
20/ Def. Samokształcenia – Józef Szocki
„Przyjęliśmy, że samokształcenie to samodzielne i świadome kierowanie przez człowieka swoim rozwojem, aby czegoś nowego i pożytecznego nauczyć się, posiąść jakąś nową umiejętność, stać się lepszym fachowcem, pracownikiem, lepszym obywatelem i człowiekiem, szerzej i głębiej poznać siebie samego (…). Za podstawowe kryterium wyróżniające samokształcenie od innych czynności człowieka uznaliśmy głównie samodzielne i świadome kierowanie przez niego swoim rozwojem (…). Samokształcenie łączy w jedno własne uczenie się podmiotu z jego samowychowaniem”.
J. Szocki: Samokształcenie przez bibliotekę publiczną (postawy społeczne, problemy i rezultaty). „Prace Pedagogiczne 1982", t. XXIII, s.62 – 63
21/ Def. Samokształcenia – Jerzy Osmelak
Samokształcenie to: „(...)pewien określony, odrębny sposób zdobywania wiedzy poza systemem szkolnym, który jest zarazem ekspresją motywów poznawczych i perfekcjonistycznych, podstawową metodą realizacji planu życiowego i aspiracji jednostki. Będzie ono coraz powszechniej stawać się stylem życia współczesnego człowieka”.
J. Osmelak: Jak uczyć się samodzielnie. IWZZ, Warszawa 1984, wyd. 2, s.14
22/ Def. Samokształcenia – Henryk Skrzypczak
„Przez samokształcenie należy rozumieć nie tylko przyswajanie albo pogłębianie wiedzy merytorycznej, ale i doskonalenie własnych cech osobowych”.
H. Skrzypczak: Organizacja i metody samokształcenia. Warszawa 1986, WSiP, s.7-8
23/ Def. Samokształcenia – Wincenty Okoń
Samokształcenie (samouctwo) to: „(…) osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego”.
W. Okoń: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1981, PWN, wyd. III, s.269.
24/ Def. Samokształcenia – Jerzy Semków
Razem z grupą pracowników Instytutu Pedagogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego przyjął następującą definicję: „samokształcenie polega na mniej lub bardziej samodzielnym stawianiu i rozwiązywaniu przez jednostkę zadań w celu osiągnięcia w różnym stopniu uświadomionego wzoru osobowości”.
J. Semków (red.): Procesy samokształceniowe w działalności kulturalno - oświatowej i w doskonaleniu zawodowym (koncepcje badawcze). „Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 534, Prace Pedagogiczne,” t. XXII, Wrocław 1981, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego s.13.
25/ Def. Samokształcenia – Zofia Matulka
„Termin „samokształcenie” używam na oznaczenie procesów samodzielnego przyswajania sobie nowej wiedzy i samodzielnego wyrabiania sprawności umysłowych oraz praktycznych, m.in. manualnych, opartych na przyswojonej wiedzy, a więc procesów samodzielnego kształtowania swego intelektu, zdolności i umiejętności poznawczych, zainteresowań, zamiłowań i poglądów.” (Metody..., s.7,8)
Natomiast w „Selekcji i synt.” na str. 61-62 tak definiuje samokształcenie: „(…) proces, tzn. ciąg logicznie ze sobą powiązanych, ściśle zorganizowanych czynności osoby uczącej się, mający na celu samodzielne, bez bezpośredniego kierownictwa nauczyciela przyswojenie sobie pożądanych informacji, umiejętności operowania tymi informacjami, sprawności intelektualnych i manualnych oraz wyćwiczenie zdolności poznawczych; spostrzegania, wyobraźni, pamięci i krytycznego myślenia.”
Z. Matulka: Metody samokształcenia. Warszawa 1983, WSiP, s.7-8.
Z. Matulka: Selekcja i synteza informacji w procesie samokształcenia. Warszawa 1979, s.61-62.
26/ Def. Samokształcenia – Józef Półturzycki
„Samokształcenie (…) należy rozumieć jako proces uczenia się, prowadzony świadomie z możliwością wykorzystania różnych form pomocy innych osób lub instytucji. Jest to proces samodzielnie prowadzonego uczenia się, którego cele, treść, formy, źródła i metody dobiera i ustala osoba ucząca się. Najbardziej widocznym celem samokształcenia jest zdobywanie wiedzy w zakresie wyraźnie określonym. Zadanie to może się rozwijać i dynamizować, a jego rezultaty mogą doprowadzić także do zmian w osobowości, rozumianej jako zespół stałych właściwości i procesów psychicznych jednostki – odróżniających ją od innych osób i określających jej zachowanie. Proces samokształcenia o przewadze celów i treści wychowawczych w zakresie cech charakteru, postaw, uznawanych wartości i ideałów, określony jest także jako samowychowanie.
Samodzielne zdobywanie wiedzy w zakresie podstawowym oraz prostych umiejętności zawodowych nazywamy samouctwem”.
J. Półturzycki: Wdrażanie do samokształcenia. Warszawa 1983, WSiP, s.14.
3/ Def. Samokształcenia – Sylwester Scisłowicz
W wyniku swoich poszukiwań proponuję dwie definicje. Pierwszą, bardzo ogólną, zawierającą w swojej definiensie niemal wszystkie dotychczasowe ujęcia, i drugą, węższą nawiązującej do idei kształcenia ustawicznego. Oto one:
„Samokształcenie ogólne (...) osiąganie przez podmiot wykształcenia, w trakcie mniej lub bardziej samodzielnego podejmowania i realizowania różnej wielkości, w różnym stopniu uświadomionych i uwewnętrznionych zadań, podejmowanych w celu osiągnięcia ich rezultatów".
„Samokształcenie permanentne, (...) całożyciowe osiąganie przez podmiot wszechstronnego wykształcenia w trakcie mniej lub bardziej samodzielnego, podlegającego autokontroli, samoocenie i autokorekcie, procesu sprawnego podejmowania, planowania i realizowania nowych prospołecznych zadań dalekich, podejmowanych w celu dostosowania się do ciągłego rozwoju świata lub (i) wywołania w swoim otoczeniu określonych zmian."
S. Scisłowicz: Koncepcja samokształcenia permanentnego. "Toruńskie Studia Dydaktyczne" 1992 nr 1(1), S. 193. Pracę można znaleźć w internecie pod linkiem: kliknij -->
Uwagi:
1/ To co napisałem kursywą to moje słowa
2/Teksty w cudzysłowach przytoczone są dosłownie
Opr. S.S.
